(The Cremator)
του Juraj Herz

Ένα από τα πολλά και καλά κρυμμένα, μέχρι πρόσφατα όπου έρχονται σταδιακά στο φως, διαμάντια του τσεχοσλοβάκικου σινεμά, «Ο Αποτεφρωτής» αποτελεί ένα εφιαλτικό ταξίδι στον (κοινωνικό) ψυχισμό των μικροαστών. Από την εναρκτήρια σκηνή στο ζωολογικό κήπο (υπέροχη μεταφορά ως προς την κτηνώδη και εγκλωβισμένη ψυχή του αποτεφρωτή κ. Kopfrkingl) και το βιβλίο του για το Θιβέτ, υποψιαζόμαστε τον τρόπο με τον οποίο ο κ. Kopfrkingl κατανοεί την ‘απελευθέρωση’ της ψυχής από τα κιγκλιδώματα της δυστυχίας.
Η σεξουαλική καταπίεση του κ.  Kopfrkingl (ερπετοειδής φυσιογνωμία ο εξαιρετικός Hrusinsky στον κεντρικό ρόλο) αποκαλύπτεται ήδη στη σκηνή του Λούνα Παρκ με τη σκυθρωπή έκφρασή του απέναντι στη ζωή αλλά και αντιστρόφως μέσω της γοητείας που του ασκεί ένα ωρολόγιο πρόγραμμα θανάτου στα κρεματόριά του. Στο νου του κ. Kopfrkingl η εξίσωση «κοινωνική παθολογία=βιολογική ασθένεια [και μάλιστα από αφροδίσια νοσήματα]=δυστυχία της ψυχής» έχει παγιωθεί μέσα από το ιδεώδες της λύτρωσης μέσα από την μετεμψύχωση. Διόλου λοιπόν δύσκολος ο προσηλυτισμός του από τον φιλοναζί προσκεκλημένο του με ανταμοιβή την είσοδο στο καζίνο της πόλης και πρόσθετο δέλεαρ τη βεντάλια των καρτ ποστάλ με ημίγυμνες πόρνες τις οποίες απιθώνει στο τραπέζι.
Εφιαλτική μορφή ο φεγγαροπρόσωπος και προσηνής κ. Kopfrkingl: μικροαστικό κράμα συντηρητικού Χριστιανού, βουτηγμένου στην πατριαρχία με μυστικιστικό άνοιγμα στην Εβραϊκή κοινότητα και σε ό,τι μακάβριο κυκλοφορεί από Mahler ή Saint-Saens. Με φόντο το κολαστήριο από τους πίνακες του Hieronymous Bosch κατά το ‘συμβόλαιο’ μέλλοντος για τους θαλάμους αερίων το οποίο ο κ. Kopfrkingl οραματίζεται αλλά ήδη έχει θέσει σε ισχύ, οριστικοποιείται η Βουδιστική ψευτοεξιλέωση ως ‘μεταφυσική’ νομιμοποίηση της καύσης – τρομακτικό ‘εικονικό’ αντίκτυπο του αποτεφρωτήρα για τα ναζιστικά ‘κρεματόρια’. Από τα 20 χρόνια αποσύνθεσης των ‘ζώων’ ‘προοδεύουμε’, κατά τον κ. Κόπφρινγκλ, στα μόλις 75 λεπτά με στόχο τα 10 κατά την Τελική Λύση: η μεταφυσική ως ‘μηχανισμός’.  Ως ειρωνεία δε, το δόγμα της μετεμψύχωσης βρίσκει την «ολοκλήρωσή» του στη βιτρίνα με τα αλλαντικά σε μια σκηνή σπάνιας αποδομητικής ευκρίνειας.
Ο Herz δουλεύει έξοχα με τους κάθε λογής παραμορφωτικούς φακούς, όπως στην αντανάκλαση της πυρηνικής οικογένειας στον καθρέφτη του δρόμου ή στην POV λήψη στο κρεματόριο. Οι ονειρικές σεκάνς με τον κ. Kopfrkingl αγιοποιημένο ασκητή στη Lahsa του Θιβέτ περιθωριοποιούν οποιαδήποτε μειδίαμα, δίνοντας τα σκήπτρα στην ανατριχίλα που προκαλεί η ώσμωση ιδεολογιών.
Εξαιρετικά σημαντική ταινία, εκκωφαντικός κώδων κινδύνου από το Σιδηρούν Παραπέτασμα του 1969, για τη New Age εποχή και τεράστια κινηματογραφική διάλεξη για το σύνολο των ανορθολογικών εκφάνσεων: πολιτικών και θρησκευτικών, Δύσης και Ανατολής!

Σπύρος Γάγγας

Spalovac mrtvol / The Cremator (Juraj Herz, Czechoslovakia, 1969)