του Radu Jude

Δύο άνδρες κουστουμαρισμένοι και μια γυναίκα καλοντυμένη με τρόπο πομπώδη απαγγέλλουν μπροστά στο τηλεοπτικό φακό ένα πατριωτικό ποίημα.: το περιεχόμενο του υμνεί την κομμουνιστική Ρουμανία και τη μορφή του ηγέτη της δικτάτορα Νικολάε Τσαουσέσκου. Η εικόνα είναι χαμηλής ανάλυσης, καταγεγραμμένη σε βιντεοκασέτα καθώς διακόπτεται συχνά από τις αλλοιώσεις στην μαγνητική επίστρωση. Όταν στο autocue παύει να εμφανίζεται το κείμενο που απαγγέλλουν, οι τρεις ηθοποιοί σταματούν.
Βρισκόμαστε στις αρχές της τελευταίας δεκαετίας κυριαρχίας του κομμουνιστικού καθεστώτος στη Ρουμανία. Βασισμένη στο θεατρικό έργο της Gianina Cărbunariu, έργο που ανήκει στο χώρο του θεάτρου-ντοκουμέντου, η ταινία του Radu Jude (Aferim! , Scarred Hearts) αντλεί τόσο την αστυνομικού χαρακτήρα υπόθεσή της όσο και τις εικόνες της από εκείνη τη νοσηρή εποχή. Στο κέντρο βρίσκεται η υπόθεση αναγραφής συνθημάτων σε τοίχους μιας επαρχιακής πόλης, και οι έρευνες που ακολούθησαν για την ανακάλυψη του «ενόχου» , ενός έφηβου μαθητή από τη μυστική αστυνομία του καθεστώτος τη διαβόητη Σεκιουριτάτε. Τα ντοκουμέντα λοιπόν που συνιστούν την πρώτη ύλη της ταινίας και τα οποία ο σκηνοθέτης οπτικοποιεί είναι οι υπηρεσιακές αναφορές της Σεκιουριτάτε: αυτά συγκροτούν μια αφηγηματική γραμμή προσανατολισμένη στην αποκάλυψη του «ένοχου» και τον σωφρονισμό του.
 Ο Radu Jude επιλέγει, υπακούοντας στις βασικές αρχές του θεάτρου ντοκουμέντου, μια γυμνή και χωρίς ίχνος συναισθήματος δραματοποίηση: σ’ ένα τηλεοπτικό στούντιο οι ηθοποιοί απαγγέλλουν σε ύφος ψυχρό και αποστασιοποιημένο τις υπηρεσιακές αναφορές του κάθε χαρακτήρα. Οι αναφορές αυτές και η αφήγηση που συγκροτούν τοποθετούνται μέσα σ’ ένα ωκεανό τηλεοπτικών εικόνων: Εικόνες από γιορτές του καθεστώτος, η προσωπολατρία του ηγέτη-δικτάτορα, τόσο σύνηθες στα καθεστώτα αυτού του είδους, ρεπορτάζ τηλεοπτικά για την πόλη και την ύπαιθρο, εκπομπές μαγειρικής, αποσπάσματα από μουσικές εκπομπές, όπερα, θεατρικές παραστάσεις, οι ομιλίες και οι δημόσιες παρουσίες του ηγέτη. Αυτές οι εικόνες δίνουν με ακρίβεια το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθετείται η υπόθεση: για την ακρίβεια μας παρουσιάζουν τον επίσημο, κυρίαρχο λόγο –και τις εικόνες-, το λόγο του καθεστώτος.
Ό,τι απουσιάζει από την ταινία είναι ο λόγος του 16χρονου μαθητή που υπακούοντας στην ορμή της ηλικίας και τις ανάγκες της εποχής –βρισκόμαστε στην εποχή της εργατικής εξέγερσης στην Πολωνία- υψώνει το ανάστημά του μέσα σ’ αυτό το οργουελικής έμπνευσης καθεστώτος. Και γι’ αυτό η ταινία περισσότερο αφορά, όχι όσους εξεγέρθηκαν (και τον ηρωισμό της πράξης τους), αλλά όσους συνεργάστηκαν και επιβίωσαν. Και βέβαια, το ίδιο το καθεστώς και τους μηχανισμούς του που λίγα χρόνια μετά κατέρρευσαν υπό το κράτος της λαϊκής οργής...

Δημήτρης Μπάμπας